CENUP-İ GARBİ KAFKAS HÜKÜMETİ
DAĞISTAN
DERBENT
Dağıstan Azerbaycan Türkleri-Terekeme/Karapapaklar Terekeme Türklerinin kökeni ve Güney Dağıstan’a yerleşmeleri hakkında kaynaklarda ayrıntılı bir bilgiye rastlanmamaktadır. Güney Dağıstan’ın Türk dili konuşan bütün diğer halkları gibi Dağıstan Terekeme Türklerinin de tarihi Azerbaycan’ın tarihsel gelişimiyle bağlantılıdır. XI. asrın ortalarında kurulan Selçuklu Devleti bu bölgede geniş bir alana yayıldı. Burada Oğuzlar daha önce hiçbir topluluğun yapmadığı ölçüde İslamiyet’in gelişmesine katkıda bulundu . Tarihçiler, Azerbaycan’ın toplumsal yapısının oluşumunda Türklerin rolünü göz önünde tutarak etkili olan üç Türk boyundan söz etmektedirler. Bunlar Hunlar, Hazarlar, Selçuklular (oğuzlar) dır. Derbent’in sosyal yapısının oluşumunda ise Kıpçakların etkisi büyüktür. “Terekeme” teriminin Türkmen dil yapısından geldiği bilinmektedir. E.G. Agadjanova göre XI asırda “Türkmen” ismi İslam’ı kabul eden Oğuzlara verilmekteydi. Terekeme kelimesi Azerbaycan’da göçebe anlamında kullanılmaktaydı. Terekeme Türklerinin Dağıstan’a ne zaman göç ettiklerihakkında çelişkili bilgiler bulunmaktadır. Azerbaycan tarihçisi Abbas-Kuli Ağa Bakihanov’a göre Terekeme Türklerinin Dağıstan’a göç etmeleri XVI asra kadar uzanmaktadır. Dağıstanlı tarihçi Devlet-Mirza Şihaliyev’e göre Terekemeler Nadir Şah’ınseferleri zamanında Güney Dağıstan’a yerleşmişlerdir. Terekeme Türkleri açısından XI asrın ortalarında kurulan Selçuklu Devleti, büyük önemtaşımaktadır. Zira büyük topraklara sahip olan Selçuklular aynı zamanda bütün Müslüman dünyası için de önemli bir devlet görünümündedir. Türklerin Derbent’e ve Terekeme bölgesine yerleşmelerinde bir Türk boyu olan Kıpçakların da rolü büyüktür. Derbent bölgesindeki Terekeme Türkleri, bugün genel olarak Berekey,Velikent, Cemikent, Padar, Mamedkala, Deliçoban, Salik, Karadağlı, Tatlar ve Uluterekeme köylerinde toplanmış bulunmaktadırlar. Tezi Hazırlayan: Gülreyhan NOVRUZOVA T.C.ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜS
